در جمع‌های کاری و خانوادگی، در بین دوستان، در تاکسی، صف نانوایی و … بسیار می‌شنویم که افراد در مورد وجود هورمون در گوشت مرغ و خطرات آن برای مصرف‌کننده صحبت می‌کنند. اینکه به غذای مرغ‌ها هورمون افزوده می‌شود تا سریع‌تر رشد کنند. اینکه هورمون موجود در گوشت مرغ باعث بلوغ زودرس در نوجوانان، نازایی، زایمان زودرس در زنان باردار و بسیاری تهدیدات دیگر برای سلامتی افراد خواهد شد. از طرفی بر روی بسیاری از بسته‌بندی‌های فراورده‌های گوشت مرغ با عباراتی مانند «بدون هورمون»، «بدون هورمون افزوده» و … مواجه می‌شویم که نشان از اداعای تولید کننده مبنی بر بی‌خطر بودن مصرف آن محصول به عنوان ویژگی‌ای خاص در مقایسه با سایر محصولات مشابه است. همه‌ی اینها زمینه‌ی سردرگمی و نگرانی مصرف‌کننده را به عنوان آخرین حلقه از زنجیره‌ی تولید و مصرف محصولات غذایی فراهم می‌آورد؛ مصرف‌کننده‌ای که ‌جلب رضایت و اعتمادش یکی از بزرگترین اهداف همه‌ی بازارها است. با خواندن این مطلب افسانه یا واقعیت بودن بسیاری از این شنیده‌ها و ادعاها با تکیه بر منابع علمی و مراجع مسئول روشن خواهد شد.

بر اساس آيين‌نامه‌ی مربوط به «تعيين معيارهای ظاهری / ارگانولپتيك، شيميايي و ميكروبی خوراك طيور» و در ماده‌ی ۴ بند ج آن (مصوب اداره‌ی كل نظارت بر بهداشت عمومی سازمان دامپزشكی كشور، به شماره‌ی ۴۵۱۲۱/۴۳ مورخ ۸۸/۰۸/۱۹)، در خصوص معيارهای شيميايی خوراك طيور عنوان گرديده كه «محموله بايد عاری از هرگونه دارو، مواد آنتی‌بيوتيک و هورمون‌های استروئيدی» باشد.

آيا در پرورش مرغ از هورمون استفاده می‌شود؟

در مرغ‌داری‌های صنعتی از هورمون استفاده نمی‌شود

از آنجایی که استفاده از هورمون در پرورش مرغ غیرقانونی است تولید آن به صورت انبوه صورت نمی‌گیرد و در نتیجه هزینه‌ی تأمین آن بسیار زیاد است. حتی اگر تهیه‌ی ‌هورمون نیز از منظر قانونی و اقتصادی میسر باشد تزریق هورمون به تک‌تک جوجه‌های یک سالن پرورش طیور امری بسیار زمان‌بر است. تحقیقات نشان می‌دهد که برای مؤثر واقع شدن هورمون‌ها در روند رشد جوجه، باید روزی چند نوبت تزریق صورت گیرد. تصور کنید که پرسنل یک مرغ‌داری صنعتی که حدود ۲۰۰۰۰ جوجه دارد باید تک‌تک جوجه‌ها را با دست گرفته و به آن‌ها هورمون تزریق کنند؛ آن هم روزی حداقل دو بار. این کار نیازمند زمان و منابع انسانی و مادی زیادی است و بدین جهت مقرون به صرفه نیست. به علاوه با دست گرفتن جوجه‌های در حال رشد عملی استرس‌زا بوده که در فرایند رشد گله ایجاد اختلال می‌کند. همچنین افزودن هورمون به غذای طیور نیز تأثیری در روند رشد آنها ندارد چرا که هورمون‌های رشد نوعی پروتئین هستند و پروتئین‌ها در دستگاه گوارش و در طی عمل هضم به مواد اولیه‌ی سازنده‌ی آنها تجزیه می‌شوند و دیگر تأثیرگذار نخواهند بود؛ دقیقا همانطور که انسولین هیچ‌گاه به صورت خوراکی مصرف نمی‌شود چرا که در دسته‌ی هورمون‌های پروتئینی قرار دارد.

مرغ بدون هورمون؛ ادعایی بی‌اساس

مرغ منجمد
مرغ منجمد

بی‌شک بسیار پیش آمده که هنگام خرید مرغ کشتار روز، به عنوان یکی از محبوب‌ترین منابع تأمین پروتئین در سبد غذایی خانوار، با عبارت «بدون هورمون» بر روی بسته‌بندی آن مواجه شوید. حقیقت این است که این تنها یک حقه‌ی تبلیغاتی است چرا که در ساختمان بدن تمامی جانوران و گیاهان هورمون به عنوان یکی از ملزومات فرایند رشد تولید می‌شود و وجود دارد. بنابراین هیچ غذایی بدون هورمون نخواهد بود. دام و طیور را می‌توان بدون تزریق و یا افزودن هورمون اضافی در غذایشان پرورش داد، اما این به معنای بدون هورمون بودن محصولات پروتئینی نیست.

پرورش مرغ گوشتی «بدون استفاده از هورمون‌ها»؛ تنها یک حقه‌ی تبلیغی

تبلیغات مرغ بدون هورمون
تبلیغات مرغ بدون هورمون

فروش تمامی محصولات گوشت مرغ در فروشگاه‌های مجاز و دارای پروانه‌ی کسب تحت نظارت سازمان‌های بهداشتی کشور بوده و به همین دلیل این فروشگاه‌ها ملزم به عرضه‌ی فراورده‌های تولید شده مطابق با قوانین جاری بهداشتی می‌باشند. بنابراین قید عبارت «بدون استفاده از هورمون‌ها» روی بسته‌بندی نشان‌دهنده‌ی هیچگونه برتری‌ای نسبت به محصول مشابهی که در همان مرکز فروش عرضه می‌گردد نیست و اخذ مبلغ بیشتر به دلیل این ادعا تخلف محسوب می‌گردد.

تزریق هورمون عامل افزایش جثه‌ی مرغ‌های گوشتی؛ شایعه‌ای بی‌اساس

افزایش محسوس جثه در سه نسل از مرغ‌های مورد مطالعه
در این تصویر که توسط پژوهشگران کانادایی منتشر شده است از سه جوجه مربوط به سه نسل از مرغ‌های مورد مطالعه عکسبرداری شده است. در ردیف پایین جوجه‌ها ۵۶ روزه هستند و افزایش جثه‌ی پرندگان طی سال‌های ۱۹۶۷ تا ۲۰۰۵ مشهود است.

در صنعت پرورش طیور، در دهه‌های اخیر جثه‌ی پرندگان بزرگ و بزرگ‌تر شده است؛ اما این به دلیل تزریق و یا افزودن هورمون به غذا و یا دستکاری ژنتیکی نیست. پیشرفت در تغذیه‌، شرایط مناسب نگهداری، مراقبت‌های دام‌پزشکی و همچنین گزینش پرند‌گان والد درشت‌تر برای تولید نسل بعدی جوجه‌ها مجموعاً در افزایش جثه‌ی مرغ‌های گوشتی تأثیر داشته است. در سال ۲۰۱۴ پژوهشگران کانادایی نتیجه‌ی مطالعه‌ای را در نشریه‌ی علمی دانش پرورش طیور منتشر کردند که در آن به تأثیر اصلاح نژاد از طریق انتخاب مرغ‌ها و خروس‌های والد بزرگتر برای تولید نسل بعدی جوجه‌ها بر روی روند رشد، کیفیت گوشت و وزن نهایی مرغ‌های گوشتی پرداخته شده است. در این پژوهش جوجه‌هایی با نژادهای چندرگه انتخاب و تحت برنامه‌ی غذایی و شرایط محیطی معینی در مدت ۵۶ روز پرورش داده شدند. سپس از همین گله بزرگترین پرندگان به عنوان والد انتخاب شدند و نسل بعد جوجه‌ها دقیقا تحت همان شرایط قبل نگهداری شده و رشد پیدا کردند. نتیجه‌ی تکرار این روند بعد از ۵۰ سال ۴ برابر شدن وزن مرغ‌های ۵۶ روزه بود.

جای نگرانی نیست

گوشت مرغ منبعی غنی از انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین و کربوهیدرات است و به همین سبب سهم مهمی در سبد غذایی افراد دارد. اطمینان از مصرف گوشت تازه و سالم مرغ حق مصرف‌کننده است و حصول این اطمینان نیاز به اطلاع‌رسانی درست و شفاف دارد. همچنین مصرف‌کننده نیز برای برخورداری از این حقوق می‌باید فاکتورهای سلامتی محصول را مدنظر قرار دهد. دقت در خرید از فروشگاه‌های مجازِ دارای پروانه‌ی کسب و همچنین مطالعه‌ و همرسانی منابع معتبر آگاهی‌بخشی می‌تواند مصرف‌کننده را در دستیابی و حفظ این حقوق یاری رساند. خوشبختانه سازمان‌های بهداشتی نظارت برنامه‌ریزی‌شده‌ای بر روند تولید و عرضه‌ی گوشت مرغ در مرغداری‌ها و مراکز مجاز فروش دارند و در صورت مصرف گوشت مرغ خریداری شده از این مراکز و حفظ تعادل در مصرف بین انواع منابع غذایی مورد نیاز یک رژیم سالم، جای هیچ‌گونه نگرانی‌ای نخواهد بود.